Kwetsbaar stukje Amersfoort nu een groene oase

Terugkijkend vanaf 2012 lijkt het ontstaan van de vereniging Duurzaam Soesterkwartier, in hartje Amersfoort, een volstrekt logisch verhaal. Maar voor wie tien jaar geleden door de wijk Soesterkwartier en de verloederende werkplaatsen en rangeerterreinen banjerde (zwervers, wietplantages, illegale houseparty’s), zal het als een sprookje in de oren klinken. Via een zogenaamde PPP-samenwerking (publiek, privaat, particulier) schieten de groene initiatieven momenteel uit de grond. Hoe werd dit monumentale stukje Amersfoort “gered”? En wat is de “geheime formule”, als die er is?

Duurzaam Soesterkwartier bestaat nog niet zo lang; pas begin 2010 is de vereniging definitief tot stand gekomen. Inmiddels hebben zich maar liefst vijf werkgroepen ‘onder’ de vereniging geschaard, die zich elk op hun eigen terrein bezighouden met de verduurzaming van de knusse arbeiderswijk Soesterkwartier en het aangrenzende - vanaf 2001 buiten gebruik gestelde - spoorgebied, de Wagenwerkplaats. Wat maakt deze ogenschijnlijk veelarmige structuur zo vitaal? En waarom heeft Duurzaam Soesterkwartier in zo’n korte tijd “school gemaakt”? Bestuurslid en bewoner Henry de Gooijer is er duidelijk over: ‘De beslissing van het bestuur om duurzaamheid als samenbindend thema te gaan gebruiken, is cruciaal geweest. Als je afzonderlijke werkgroepen blijft runnen, ieder met zijn eigen gezicht en goede bedoelingen, word je niet herkenbaar voor de wijk. Vloeit de energie weg. Nu kent bijna iedereen in de buurt Duurzaam Soesterkwartier. De les? Dúrf keuzes te maken. En onderken de waarde van het sociale netwerk als je met duurzaamheid aan de gang gaat.’

Slim aanknopingspunt
Zodra de keuze voor duurzaamheid gemaakt was, nam buurtactiviste Joke Sickmann – al jaren actief in het gebied, veterane op het terrein van burgerinitiatieven en één van de aanjagers van Duurzaam Soesterkwartier – de stap een zogenaamde ‘Groene Enquête’ in de wijk te verspreiden, om zo de duurzame behoeften onder de bewoners te peilen. Een slimme zet. De Gooijer: ‘Met de enquête hebben we een cruciale brug geslagen naar de bewoners van Soesterkwartier. Mensen vonden de enquete kennelijk relevant en vulden ‘m in grote getale in. Ze bleken naast het verbeteren van het milieu zéér geïnteresseerd in het thema: hoe bespaar ik energie? Ofwel: hoe zorg ik dat mijn energierekening in de toekomst binnen de perken blijft?’. Eén van de vijf werkgroepen heeft de signalen uit de Groene Enquête vertaald naar het organiseren van “Energieborrels”: straatbijeenkomsten waarbij bewoners elkaar ontmoeten, informatie uitwisselen over hun energieverbruik en -rekening en vrijwilligers van Duurzaam Soesterkwartier voorlichting geven over isolatie en andere energiebesparende maatregelen. De Gooijer: ‘Die borrels hebben vanaf het begin uitstekend gelopen. Behalve dat het gewoon gezellig is, vallen mensen soms van hun stoel af als ze merken hoe enorm de prijs- en verbruiksverschillen zijn met hun buurman of -vrouw. En die emotie leidt tot concrete resultaten. In korte tijd hebben we als vereniging, vanuit een koude start, 200 woningen in 20 straten aangepakt met energiebesparende maatregelen. In samenwerking met lokale bedrijven.’ Met gezonde trots en ondernemersgeest heeft Duurzaam Soesterkwartier het goede nieuws over de Energieborrels naar soortgelijke initiatieven gecommuniceerd. Resultaat: ook elders in Nederland liggen nu plannen om Energieborrels te gaan houden. De Gooijer, glimlachend: ‘Je kunt het een soort export noemen, ja.’

Overheid, neem ons serieus
Inzet, vasthoudendheid en overtuigingskracht van de tientallen vrijwilligers van Duurzaam Soesterkwartier zijn op z’n minst indrukwekkend en aanstekelijk. Het roept de vraag op hoe zij de rol van de overheid de afgelopen jaren hebben ervaren. Stimulerend? Saboterend? De Gooijer: ‘Het kan wel wat sneller. Voorbeeld: met de werkgroep “Zon op School” zijn we bezig zonne-energie een plek te geven op onze basisschool “De Kubus”. Met een door bewoners gesponsord dak met zonnepanelen als belangrijk element. Wat zie je gebeuren? De dienst Milieu van de gemeente is heel erg enthousiast. Ze ondersteunen voluit. Maar de dienst Onderwijs heeft, logischerwijs, andere prioriteiten. Daar gaat het trager. Dat is op zich niet erg, ware het niet dat dit soort projecten kwetsbaar is, vaak afhangt van de inzet van mensen met drukke agenda’s en de energie, of het momentum, voor je het weet is weggevloeid.’ Hoe kan het beter? ‘Je zou willen dat de overheid het raam meer open heeft staan. In staat is meer naar de beweging in de samenleving te kijken, daarop aan te sluiten. En, waar nodig, tijd en energie vrij te maken. Noem het “mee schakelen met de maatschappij”, de “flow” van wat er gaande is…’ Magda Bannink van de werkgroep “Het Groene Spoor”, zelf ex-ambtenaar, voegt eraan toe: ‘Als overheidsafdelingen - zoals in dit geval Milieu en Onderwijs - onderling meer verbonden zijn en elkaar informeren, zou dat enorm helpen. Verder denk ik dat een zekere cultuuromslag nodig is: zie de actieve burger niet als lastig, maar neem ons serieus.’

Wijsheid van onderop
Als je uitzoomt en de bewegingen van de afgelopen tien jaar rond Soesterkwartier en de Wagenwerkplaats poogt te analyseren, lijkt het motto “onzekerheid aan de top, wijsheid van onderop” een adequate samenvatting. Terwijl de NS als grondeigenaar en de gemeente als verantwoordelijke beleidsinstantie werden overvallen door de economische crisis, daarop het antwoord schuldig bleven en voorgenomen plannen voor het gebied moesten afblazen, hebben lokale activisten – uit een combinatie van betrokkenheid en welbegrepen eigenbelang – het heft in eigen hand genomen. Gelukkig zijn NS en gemeente de meerwaarde van dat initiatief tijdig gaan inzien. Gevolg? Een vruchtbare PPP-samenwerking waarbij de vereniging Duurzaam Soesterkwartier vaak het initiatief heeft genomen, en de NS en de gemeente adequaat hebben gefaciliteerd. Dankzij deze ‘driehoek’ zijn er resultaten geboekt op diverse niveaus. Niet alleen zijn er groene speelplaatsen, duurzame bedrijvenclusters en beter geïsoleerde huizen gerealiseerd. Uiteindelijk, door intensivering van onderlinge contacten, is ook het sociale woonklimaat aanzienlijk verbeterd.

Tot slot: hoe duurzaam is een initiatief als Duurzaam Soesterkwartier eigenlijk zelf? Zal het zich tot in lengte van jaren handhaven of calculeren de vrijwilligers een natuurlijk einde in? De Gooijer: ‘Ik denk dat we een vrij fundamentele functie in de wijk zijn gaan vervullen en dat we in 2020 zeker nog bestaan. De focus zal tegen die tijd misschien anders zijn, meer gericht op het sociale. Omkijken naar elkaar. Boodschappen voor elkaar doen. Thuiszorg ondersteunen. Dat soort zaken.’ Bannink: ‘De binding tussen de mensen die nu actief zijn, is sterk. Nu weten we nog niet exact waar we als wijk tegenaan gaan lopen. Maar zodra we een kans of bedreiging zien, zullen we als groep weer actief worden.’

Verder lezen: www.duurzaamsoesterkwartier.nl

De ondernemersfilosofie
‘Duurzaam Soesterkwartier streeft naar een cashflow van nul. Door armlastig te blijven, gun je jezelf een zuivere focus op inhoud. Als we projecten doen die geldstromen vergen, zoals een windmolen of een zonnedak, richten we een nieuwe rechtspersoon op die daar meer geschikt voor is.’

De “wijkburgemeester”
Veel in de wijk Soesterkwartier is aangejaagd door onvermoeibaar activiste en “wijkburgemeester” Joke Sickmann (80). Ook bij de totstandkoming van Duurzaam Soesterkwartier heeft ze op de achtergrond een grote rol gespeeld.