Mondragon, coöperatieve multinational

In Mondragon, een klein stadje in Spaans Baskenland, huist het zevende grootste industrieconcern van Spanje. Sinds de stichting van de eerste coöperatie in 1956 is de Mondragon Corporation uitgegroeid tot een multinational, als koepel van 120 coöperatieve bedrijven over de hele wereld. In de Mondragon Corporation zijn veel werknemers mede-eigenaar van het bedrijf, waardoor beslissingen binnen het bedrijf ook samen worden genomen. Een goed functionerende bedrijfsstructuur met betrokken werknemers. Dat dit werkt, blijkt wel uit het feit dat Mondragon veel minder onder de crisis te lijden heeft dan de rest van Spanje.

Het verhaal van Mondragon begint meer dan zeventig jaar geleden met pater José María Arizmendiarrieta, de inspirator, organisator en visionair achter de Mondragonbeweging. De Baskische regio in Spanje verkeerde na de burgeroorlog in grote armoede. Gedreven door sociale betrokkenheid zette de pater zich in voor economische onafhankelijk van de bevolking. Een van zijn nog steeds gedragen uitspraken is: ‘Economische revolutie kan niet zonder sociale revolutie, en sociale revolutie kan niet zonder economische revolutie.’ Economie is zo nauw verbonden met het sociale lot van mensen dat je deze maar beter in eigen hand kunt nemen.

Zelfbeschikking

Arizmendiarrieta startte een coöperatieve beweging waarbij de werknemers tevens eigenaar zijn van de bedrijven. De eerste coöperatie, een kerosinebranderfabriek, werd in 1956 opgericht. Onafhankelijkheid, zelfredzaamheid en zelfbeschikking stonden voorop. Vandaar dat de beweging al snel een eigen coöperatieve bank kreeg, later gevolgd door een eigen universiteit, een zorgverzekering, een werkloosheids- en pensioenvoorziening.

Het benodigde kapitaal voor de Mondragonbedrijven komt, naast de winsten, volledig van de eigen bank en de eenmalige inleg van vijftienduizend euro van werknemerseigenaren bij toetreding tot een coöperatie. De gelijke inleg is belangrijk vanwege het ‘one member-one vote’-principe binnen de Mondragon Corporation. De directeur en de werknemers hebben evenveel te zeggen over de bedrijfsvoering en strategie. Leidende principes zijn samenwerking en solidariteit.

Unaniem inkomen inleveren

Mooie illustratie van de coöperatieve werkwijze bij Mondragon was onlangs een speciaal ingelaste bijeenkomst van het hoogste besluitvormingsorgaan: de General Assembly, bestaande uit 650 afgevaardigden van de 120 coöperaties. Grupo Fagor, de grootste en oudste coöperatie binnen Mondragon, had een acuut financieringsprobleem. Zonder een reddingsfonds van zeventig miljoen euro zou ze failliet gaan. Om dit te betalen werd unaniem besloten dat alle 33.000 eigenaren van de Mondragon Group 1 procent van hun inkomen inleveren. Binnen de Mondragoncoöperaties besluiten de leden in deze tijden van crisis vaker tot loonsverlaging, terwijl gangbare bedrijven geen andere keuze zouden hebben dan massaontslagen om loonkosten te reduceren.

Op dit moment zijn 120 coöperaties lid van Mondragon, van een konijnenfokkerij tot de grootse witgoedfabrikant van Zuid- Europa, het eerdergenoemde Fagor. Er werken 120.000 mensen waarvan 30.000 rondom het stadje zelf. Dankzij de solidariteit behaalt Mondragon zijn economische resultaten, die zorgen voor relatief lage werkloosheidscijfers en een florerende regio. De economische noodzaak, de drijvende kracht van de pater (overleden in 1976, maar nog altijd inspiratiebron), maar ook de Baskische identiteit en mentaliteit gaven de beweging de wind in de rug.

In haar rapport ‘Terugtreden is vooruitzien’ betoogt de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) dat solidariteit rust op een besef van ‘wederzijdse afhankelijkheid tussen de leden van een gemeenschap, waardoor men bereid is (financiële) offers te aanvaarden – ook als die niet onmiddellijk bijdragen aan het eigen belang’. Maar zij geeft tegelijkertijd aan dat de solidariteit in Nederland onder druk staat. Zou een opleving van de coöperatieve gedachte in Nederland gepaard gaan met een opleving van solidariteit? Als we een voorbeeld mogen nemen aan Mondragon, zou de coöperatieve gedachte een bijdrage kunnen leveren aan de oplossing van onze economische crisis.