Column Joachim Meerkerk

Laten we stoppen met doormodderen. Het is tijd om het publieke domein rigoureus anders te organiseren. De grote instituties die ons jarenlang hebben bediend maken hun beloftes niet meer waar. De politiek heeft het vertrouwen van de burgers al een tijd geleden geschaad. We moeten ons heil elders zoeken. Nieuwe manieren ontwikkelen en vooral: andere mensen aan het roer zetten. Samen en van onderop. Met de coöperatie gaan we de democratie redden!

In Amsterdam barst het van de initiatieven van burgers die zelf iets voor hun buurt doen. Speeltuinen die door de gemeente worden gesloten vinden nieuwe beheerders in omwonenden, en nieuwe netwerken zoals Stadsdorp Zuid en de Lucas Community organiseren zelf zorg- en welzijnsdiensten. Bewoners van de Indische Buurt beheren zelf buurtcentrum de Meevaart en op vele braakliggende terreinen zijn mensen met elkaar moestuinen gestart. Met hun activiteiten vullen deze Amsterdammers niet alleen de gaten die vallen nu institutionele partijen moeten bezuinigen, ze zijn ook onderdeel van een bredere bottom-up beweging. Ze voelen de noodzaak om uit hun individuele bubbel te komen, hun buurtgenoten te leren kennen en samen dingen te ondernemen.

Enorme energie

Als platform voor stedelijke innovatie zijn wij bij Pakhuis de Zwijger bijna dagelijks getuige van de enorme energie die daarbij vrijkomt. Wij zien niet alleen hoe de initiatieven zelf zorgen voor een herleefd gemeenschapsgevoel in de eigen buurt, ook valt op hoe ze zich onderling met elkaar verbonden voelen. Ze vinden elkaar in een gedeelde ambitie om weer eigenaar van hun stad te worden, niet in het minst gevoed door het vertrouwen dat ze zijn kwijtgeraakt in de politiek en de overheid. Nieuwe initiatieven schieten als paddenstoelen uit de grond en hun impact op de stad wordt alsmaar groter. Dat zie je bijvoorbeeld terug in het experiment met wijkondernemingen. Begon dat vooral in het domein van kunst en cultuur, nu worden ook complexere vraagstukken zoals zorg, werkgelegenheid en onderwijs hun werkterrein.

Belang van erkenning

Met de toegenomen rol en importantie van maatschappelijke initiatieven komen er nieuwe vragen naar boven. Een fundamentele vraag is of met deze ontwikkeling de democratie in gevaar komt. Waar blijft het belang van de niet zo zelforganiserende burger? In een onlangs verschenen manifest stellen initiatiefnemers zelf dat erkenning van hun activiteiten als nieuwe democratische macht de voorwaarde schept voor het veel bepleite loslaten en overdragen van publieke taken. Ze willen graag dat hun rechten worden vastgelegd en dat ze over middelen kunnen beschikken waarmee ze aan het werk kunnen. Maar om hun die verantwoordelijkheden, bevoegdheden en middelen daadwerkelijk toe te kennen is het zoeken naar een manier om het initiatief van enkelen te waarborgen in het belang van velen.

Behoeften van burgers

Het in dit magazine besproken model van de coöperatie biedt daar misschien wel een uitgelezen mogelijkheid voor. De ervaringen met zorgcoöperaties in dorpen zoals Hoogeloon en Austerlitz vind ik uiterst leerzaam. Het belangrijkste resultaat daar is niet per se de besparing op de zorgkosten, maar een aanbod dat tot stand komt uit de wensen en behoeften van burgers zelf. Door bewoners te verenigen in een wijkcoöperatie en die coöperatie budgeteigenaar te maken voor publieke diensten en voorzieningen kunnen bewoners echt aan het roer gaan staan. Actieve burgers, een wijkonderneming of een sociaal ondernemer kunnen dan een beroep doen op de coöperatie voor bijvoorbeeld financiering, waarmee ze gelijk ook gestuurd worden vanuit wat de gemeenschap wil. Daarmee wordt de coöperatie een democratisch instrument.

Organiseren als coöperatie

In het buurtcentrum de Meevaart onderzoekt men momenteel de mogelijkheden om zich te organiseren als coöperatie. Ook is daar recentelijk in samenwerking met de gemeente een bewonersonderzoek gedaan naar de maatschappelijke opgaven zoals burgers die zelf beleven. Bovendien puilt de Indische buurt uit van het eigen initiatief. Ingrediënten genoeg om een mooi experiment met de coöperatieve democratie te starten.

Joachim Meerkerk is strateeg en programmamaker bij Pakhuis de Zwijger, het Amsterdamse platform voor innovatie met dagelijks bijeenkomsten over bottom-up initiatieven, de nieuwe overheid en stedelijke ontwikkeling. Als filosoof en creatief denker is Joachim geïnteresseerd in democratie, burgerschap en het publieke domein.