Rijksvoverheid, provincie en gemeente 

Vertegenwoordigers van de rijksvoverheid, een gemeente en een provincie over hun rol bij het stimuleren van maatschappelijk initiatief en het losmaken van de kracht in Nederland.

‘Loslaten is een actieve houding’
Bertine Steenbergen, directeur Burgerschap en Informatiebeleid bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Over Kracht in NL...
‘Kracht in NL is een partner in een beweging die de eigen kracht van burgers in Nederland versterkt. Het ministerie van Binnenlandse Zaken richt zich in grote lijnen op twee onderdelen: een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een ander type overheid, en burgers in positie brengen zodat ze initiatief kunnen nemen. Bij dit laatste is Kracht in NL misschien wel onze allerbelangrijkste medestander. Het platform is een veelkleurige bundeling van initiatiefnemers, bedrijven, wetenschappers, fondsen en overheden. Dit geeft ons als beleidsmakers toegang tot de mensen die het verschil kunnen maken: pioniers en creatieve geesten die soms tegen de stroom in hun nek uitsteken. Daar luisteren we naar.’

Over de rol van de overheid…
‘Voorheen hadden we het over “burgerparticipatie” en “inspraak voor burgers”. Dat ging over het betrekken van burgers bij wat wij als overheid bedachten. Heel belangrijk, nog steeds, maar bij burgerschap en burgerkracht gaat het er om hoe de overheid participeert in de samenleving, oftewel “overheidsparticipatie”. Dit is een logische reactie op een beweging die voortkomt uit de samenleving zelf. Door modernisering, professionalisering en onder meer nieuwe media verandert de houding ten opzichte van de overheid. Burgers nemen zelf het heft in handen en organiseren zich om bijvoorbeeld hun eigen energievoorziening te regelen. Als gevolg daarvan is de overheid ook aan het veranderen: zo is de doe-democratie in een stroomversnelling terecht gekomen. Onze nota “De doe-democratie” (red: juni 2013) is niet voor niets terughoudend over de rol van de overheid. Wij leveren een bijdrage en nemen belemmeringen weg. We zijn vooral dienend. Een overheid die aansluit bij beleid van burgers.’

Over bezuinigingen…
‘Bezuinigingen op publieke voorzieningen zouden de werkelijke motivator zijn voor de overheid om de doe-democratie te omarmen. Maar dat is onzin. Het is een proces dat lang voordat er sprake was van een economische crisis is ingezet. Toegegeven, de bezuinigingen versnellen het proces wel. Als je min der budget hebt, ga je vanzelf kijken wat je doet en waarom je dat doet. Dan is het alleen maar mooi dat we ons meer richten op wat er in de samenleving zelf al gebeurt en hoe we daar bij kunnen aansluiten. Je ziet het aan gemeenten die burgers betrekken bij bezuinigingen op de begroting. Zij leggen hen de vraag voor: “Er is minder geld, waar vinden jullie dat we het geld vooral aan zouden moeten besteden en waar kan het wel wat minder?”’

Over gemeenten, provincies en het rijk…
‘Als het om maatschappelijk initiatief gaat, dan zijn gemeenten de belangrijkste bestuurslaag. Het is bij uitstek een lokaal fenomeen: in stadswijken en dorpen treffen mensen elkaar en komen succesvolle initiatieven van de grond. Daar ligt de grootste opgave. Samen met de VNG starten we daarom binnenkort een Krachttoer langs gemeenten om ze daarbij te ondersteunen. Provincies hebben op bepaalde thema’s, zoals natuurbeheer en de samenwerking met de agrarische sector, een belangrijke positie. En ze kunnen goed laten zien wat er op lokaal en regionaal niveau gebeurt, zodat daar van geleerd kan worden. Voor het Rijk zie ik vooral een faciliterende rol. Regels uit de weg ruimen die maatschappelijk initiatief en sociaal ondernemers in de weg zitten. Wetten maken die ruimte bieden voor andere bestuurslagen om daadwerkelijk “los te laten”. Gemeenten de mogelijkheid geven om op individueel niveau arrangementen te maken met (groepen van) burgers. Dat vraagt om visie en soms een beetje sturing, want loslaten is een actieve houding.’

Over andere ministeries….
‘Burgerschap en de doe-democratie is een thema waar het ministerie van Binnenlandse Zaken in nauw verband optrekt met andere departementen. Met enkele directeuren op relevante posities zijn we een learning community gestart. Zo motiveren we elkaar om overheidsparticipatie vorm en inhoud te geven en brengen we elkaar op de hoogte van wat er in de samenleving gebeurt.’

Over doorpakken…
‘Vrijwilligers vormen de harde kern van de maatschappelijke kracht van Nederland. Juist voor hen moeten we de regeldruk verminderen. Dat kan snel en daar zijn we ook al mee bezig. Daarnaast zouden we initiatieven die dat verdienen een stevige financiële basis moeten kunnen bieden. Klassieke subsidies met traditionele verantwoordingseisen volstaan niet meer. Er moeten nieuwe vormen komen, wellicht in samenwerking met banken en andere financiers. Het Rijk kan daarin een bemiddelende rol vervullen.’

‘Gemeenten moeten initiatieven opzoeken’
Willem Gispen, programmamanager gemeente Assen

Over burgerinspraak…
‘Al in 2000 ontwikkelden we in Assen een toekomstvisie samen met inwoners. We behaalden er mooie resultaten mee. Nu we weer voor grote veranderingen staan op het gebied van zorg en welzijn én werk en inkomen wilden we opnieuw samen met inwoners en maatschappelijke organisaties op zoek gaan naar nieuwe oplossingen. Dat heeft nieuwe inzichten en resultaten opgeleverd. De wijze waarop is trouwens niet te vergelijken met vijftien jaar geleden. Burgerinspraak was toen nieuw, nu kan niemand meer om participatie heen.’

Over de doe-democratie…
‘De doe-democratie raakt de essentie van onze visie. Niet alleen omdat er bezuinigd moet worden. Belangrijk is dat we meer luisteren en minder roepen. Als je dat niet goed doet, dan is er geen beweging. Dat hebben we in Assen ook kunnen zien. Je kunt beleid of een visie niet alleen van achter je bureau opstellen. Als je het samen doet, is het effect veel groter.’

Over kracht in Nederland…
‘We hebben ons aangesloten bij Kracht in NL omdat hun ambities pasten bij onze plannen. Burgerparticipatie, overheidsparticipatie en doe-democratie: deze onderwerpen spelen nu in alle bestuurslagen. Het mooie van het platform is dat het initiatieven uit de samenleving zelf laat zien. Soms voor ons nog vrijwel onbekend. En ik vermoed dat Assen daarin geen uitzondering is. Zo ontdekten we een speeltuinvereniging die zich al twintig jaar lang zelf bedruipt. Een mooi voorbeeld van wat we nu een “wijkonderneming” noemen. Ze hebben eigenlijk alleen onze hulp nodig bij de vergunningverlening. Dat is het mooie: de succesvolle burgerinitiatieven moet je opzoeken en in de schijnwerper zetten, anders blijven ze verborgen. Om dit soort verrassingen in de toekomst te voorkomen, organiseren we in Assen twee keer per jaar een dag of week waarin burgerinitiatieven zich aan elkaar presenteren: het “Bouwen in Beeld”.’  

‘Provincie is de verbinder’
Anja Niewind, beleidsontwikkelaar en projectleider‘Overijssels bestuur 20xx’ provincie Overijssel

Over de aanleiding…
‘De coalitiepartijen in Overijssel stelden bij de start in 2011 vast dat het openbaar bestuur zich onvoldoende aanpast aan de veranderingen in de samenleving. Daar maakten zij zich zorgen over. Ze vroegen Gedeputeerde Staten om actie te ondernemen. Uiteindelijk heeft dat geleid tot het project “Overijssels bestuur 20xx” waarin we ons onder meer richten op de vraag: Welke burgerinitiatieven zijn er in de provincie? En wat is hun relatie met de overheid? Overijssel is een van de eerste provincies die dit onderwerp zo grondig aanpakt.’

Over burgerinitiatieven…
‘We hebben een onderzoek laten uitvoeren naar alle burgerinitiatieven in de provincie. Daarvoor zijn alle gemeenten benaderd. Die hebben zo’n honderddertig initiatieven aangeleverd. De initiatiefnemers hebben we benaderd en gevraagd hoe overheden hen kunnen ondersteunen en – belangrijk – wat ze juist beter niet kunnen doen. De resultaten van het onderzoek komen eind oktober 2013 beschikbaar. ’

Over de provincie…
‘We willen de discussie aanzwengelen. Hoe moet je als gemeente met burgerinitiatief omgaan? Hoe versterk je de kracht in de samenleving? Sommige gemeenten hebben moeite met hun rol. Wij kunnen ze helpen daarover een inhoudelijk discussie te voeren. We zijn ook de verbinder tussen de gemeenten onderling. We zien hoe andere gemeenten het doen en die ervaring spelen we door.’

Over besturen in de toekomst…
‘Ik roep gemeenten, provincies en de rijksoverheid op zich vooral te richten op de behoefte van de initiatiefnemers. Te vaak pakt de overheid toch de leiding: wij bedenken een veranderagenda, wij vinden dat burgers behoefte hebben aan een andere vorm van financieren. Dan neem je het initiatief al over van de burger. Dat moeten we niet willen. Het gaat er om te leren volgen. Ik besef heel goed dat dat moeilijk is voor bestuurders. Niet voor niets besteden we in het project Overijssels bestuur 20xx veel aandacht aan de gewenste competenties van de bestuurder van de toekomst.’