Hoe ruim duizend inwoners hun eigen dorp runnen

Elsendorp, small village, great people, zo luidt de openingszin van Elsendorp-online.nl. En daar is geen woord aan gelogen. Het dorp ‘jeukt’ van de ondernemingszin. Een eigen zorgvoorziening, een prachtige multifunctionele accommodatie en een actief vrijwilligersleven. Een wijkonderneming at large lijkt geboren. Willy Donkers (voorzitter van het Dorpsoverleg) en Hannie Penninx (secretaris) mogen oprecht trots zijn op ‘hun’ Peeldorp. Iets meer dan duizend inwoners, die samen de lokale overheid zo goed als overbodig maken.

Donkers heeft een originele verklaring voor de ondernemende geest in het dorp: ‘Dit is een peelontginningsdorp, dat in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw is ontstaan. Er was alleen hei en er stond een berkenboom, bij wijze van spreken. Dus om hier te kunnen wonen, moest je je mouwen opstropen. Die sfeer hangt er nog steeds.’ Iedereen is welkom, maar ook bijna iedereen draagt zijn steentje bij. Zo’n 75% van de dorpsbewoners is actief in Elsendorp, tegenover ruim 40% actieve burgers gemiddeld in Nederland. Bij het dorpsfeest zijn alleen al zo’n 80 vrijwilligers in de weer. ‘Elke dag komen er hier meer mensen werken, dan dat er naar andere plekken vertrekken: dat is kenmerkend voor de ondernemingszin van dit dorp.’

De handen uit de mouwen steken
Einde jaren negentig wordt het menens. In Elsendorp gaat het op veel fronten niet goed. De basisschool kwakkelt, de winkel in het dorp kan het hoofd nauwelijks boven water houden. Ook sociale voorzieningen als het consultatiebureau en ouderenzorg staan sterk onder druk. Zorgbehoevende ouderen kunnen feitelijk niet in het dorp blijven wonen. En jongeren trekken bij gebrek aan goede starterswoningen weg uit het dorp. Elsendorp heeft een bouwprogramma van gemiddeld 2,75 nieuwe woningen per jaar. Een verhaal zoals op vele andere plaatsen. Er is werk aan de winkel. De inwoners van het dorp nemen voorzieningen rond zorg, ouderenwoningen, dagbesteding en – zelfs – een woningprogramma in eigen hand. Met als resultaat dat vijftien jaar later er een glanzende multifunctionele accommodatie staat: “De Dompelaar” aan de Sint Janstraat 49-50. Het kloppend hart van Elsendorp. In deze prachtige nieuwbouw vinden veel activiteiten plaats. De Meester Ivenschool is een van de beste in de omgeving en heeft de beschikking over nieuwe, fraaie klaslokalen. Die lokalen worden gedeeld met het vernieuwde buurthuis, dat – op zijn beurt – de grote zaal deelt met de peuterspeelzaal en de school. Het net gestarte Bibliotheekpunt Elsendorp in de hal van de accommodatie draait louter op vrijwilligers. Zelfs de buurtwinkel is terug. En het mooiste van dit alles: de inwoners van Elsendorp “runnen” het zelf. Ook het woningprogramma krijgt een impuls. Op initiatief van de inwoners van het dorp komt er een nieuwe woonwijk met 53(!) huizen. De financiering van projecten regelen ze zelf, vaak zonder tussenkomst van de overheid. Zo draagt de Rabobank bij en werven ze met succes projectsubsidies, onder meer uit Europese fondsen.

Zorgvoorziening is de kroon op het werk
‘Het zou zo maar kunnen dat we effectiever en efficiënter zijn dan Den Haag’, vertelt Penninx. In Elsendorp verlenen bewoners samen met professionals zorg aan ouderen. Acht professionals uit Elsendorp (en omgeving) zijn hiervoor aangenomen door het Dorpsoverleg. Omdat de verpleegkundigen gewoon in het dorp wonen, is de menselijke maat terug: ze verlenen immers geen zorg aan een vreemde, maar aan Jannie uit de buurt. Die zorg is gecentraliseerd in D’n Elsenhof aan de Kloostertuin. Daarin zijn alle relevante zorgvoorzieningen samengebracht, zoals de fysiotherapeut en het consultatiebureau. Ook dorpsondersteuner Penninx houdt er spreekuur: ‘Maar daar komen eigenlijk niet al te veel mensen. Het informele netwerk is veel belangrijker. Ik word met regelmaat aan mijn jas getrokken dat ik even bij Jan langs moet gaan.’ Er is een wekelijks koffie-uurtje en de mogelijkheid voor ouderen om samen te eten. In de twee bovenste verdiepingen van het pand zijn twaalf zorgwoningen ondergebracht, ook tot stand gebracht door de inwoners van het dorp zelf. Het leidt ertoe dat in Elsendorp dicht bij huis kleinschalige zorg verleend wordt. De basis van de financiering is gevonden in het Persoonsgebonden Budget (PGB). En de Elsendorpers zijn inventief. Zo werd een aantal jaren geleden de dagbesteding afgeschaft. Een ouder echtpaar, respectievelijk oud-tuinder en oud-lerares, dreigden daardoor in een sociaal isolement te raken. Penninx vertelt hoe de gepensioneerde lerares eerst bijgespijkerd is in haar computervaardigheden. Vervolgens heeft ze in overleg met de directeur van de basisschool haar plekje gevonden als leesouder op de basisschool. Ze geeft bijles aan kinderen met leesachterstand. Elke ochtend is ze actief in de Elsendorpse samenleving. Haar licht dementerende man helpt inmiddels andere ouderen met het bijhouden van hun tuintjes. Beiden hebben nu “in de samenleving” hun dagbesteding. Penninx’ werk werk is dat ze dat ze vraag en aanbod bij elkaar weet te brengen.

Overheid als probleemoplosser?
De gemeente Gemert-Bakel is opvallend afwezig in dit verhaal. ‘De relatie is overigens uitstekend’, stelt Donkers. ‘We weten de gemeente als het nodig is, prima te vinden. Alleen, het is niet zo vaak nodig.’ De lokale overheid moet meer durven vertrouwen op het zelforganiserend vermogen van de eigen inwoners, zo stellen Penninx en Donkers vast. ‘We zijn prima in staat om eigen oplossingen te vinden’, stelt Donkers. Penninx illustreert dit met een voorbeeld. Een van de verenigingen uit Elsendorp werd in haar subsidie gekort door de gemeente. De Elsendorpers gingen niet in discussie over zin of onzin van deze bezuiniging, maar zochten naar een oplossing. Die was snel gevonden: alle verenigingen besloten samen de bezuiniging uit te smeren over ieders begroting. Zo wordt het bezuinigingsbedrag gehaald, maar is de vereniging gered. De afspraak geldt voor de komende drie jaar. Daarnaast starten ze gezamenlijk een plan om andere vormen van financiering te zoeken, zodat het budget van alle verenigingen weer verhoogd kan worden.

Niet achter je bureau blijven zitten
Penninx en Donkers stellen dat de overheid weer moet leren op mensen af te stappen in plaats van achter het bureau te blijven zitten. ‘Dat scheelt geld, tijd en frustratie.’ Een treffend voorbeeld is het wegbezuinigingen van een groot aantal groenbakken door de gemeente Gemert-Bakel. Besloten, en dus snel uitgevoerd. De Elsendorpers waren boos: ‘Dan onderhouden we de groenbakken zelf toch? Waarom hebben jullie niet eerst gevraagd of we dat niet zelf kunnen?’ Het resultaat is dat de gemeente de bloembakken weer heeft teruggeplaatst en ze nu netjes worden onderhouden door bewoners. Als er eerst contact zou zijn gezocht, had de gemeente zich de kosten van weghalen en terugplaatsen kunnen besparen.

Verder lezen: www.elsendorp-online.nl.